De geologische geschiedenis van de Pyreneeën

Arie Speksnijder

De Pyreneeën vormen een gebergtegordel op de grens van Frankrijk en Spanje, de hoogste top is meer dan 3400 meter hoog. Evenals andere gebergteketens in Zuid Europa (Alpen, Sierra Nevada, Apennijnen) zijn de Pyreneeën geologisch gezien vrij jong, namelijk zo’n 35 miljoen jaar geleden gevormd.
Door botsing van continentale platen zijn niet alleen relatief recente gesteenten vervormd en omhoog geduwd, maar ook oudere gesteenten, tot minstens 600 miljoen jaar oud. Bij het bestuderen van de oudere gesteenten blijkt dat in de Pyreneeën niet één maar verschillende opeenvolgende fasen van gebergtevorming hebben plaatsgevonden. Dit is op zich niet uniek, maar het is bijzonder dat we in de Pyreneeën de eigenschappen van notabene vijf opeenvolgende gebeurtenissen kunnen bestuderen. Gedurende deze lezing zullen we de opeenvolgende deformatiefasen van oud naar jong de revue laten passeren:

• Cadomisch (pre-Cambrisch, minstens 600 miljoen jaar). Hierover is weinig bekend, maar radiometrische ouderdomsbepaling aan metamorfe mineralen geeft onomstotelijk aan dat aan het einde van het pre-Cambrium deformatie heeft plaatsgevonden
• Caledonisch (laat-Ordovicium, ongeveer 450 miljoen jaar). Twee aanwijzingen voor deformatie van deze ouderdom: in de eerste plaats het voorkomen van grootschalige plooien in gesteenten die gedurende de volgende jongere fase worden herplooid; en verder de aanwezigheid van een dik conglomeraat van laat-Ordovicische ouderdom dat discordant op oudere stenen rust
• Varistisch (of Hercynisch, laat-Carboon, 307 miljoen jaar). Grootschalige en complexe deformatie (minstens 6 fasen van plooiing), regionale metamorfose van sedimenten, en opstijgen van granietsmelt
• Post-Varistisch (Perm, 207 miljoen jaar). Grootschalige breukbewegingen die door het Varistisch gebergte heenbreken, bekkens worden opgevuld met tot 1500 meter dikke sedimenten van continentale herkomst
• Alpien (laat-Eoceen, 35 miljoen jaar). Deformatie en opstuwing van alle gesteenten. We zullen deze fase van deformatie in wat meer detail bespreken, in het bijzonder in het licht van plaatbewegingen die relatief recent in het Noord-Atlantische domein hebben plaatsgevonden.

Omdat onze waarnemingen omtrent de geologische geschiedenis van de Pyreneeën voornamelijk zijn gebaseerd op bestudering van het Spaanse deel van het gebergte, besteden we tenslotte nog wat aandacht aan het Franse deel, waar sommige details van de geologische geschiedenis beslist een ander verhaal vertellen.